Risicoanalyse

In het vorige deel zijn trends, ontwikkelingen en handelingsperspectieven van de coronacrisis beschreven. Aanvullend daarop is een analyse uitgevoerd om in beeld te brengen op welke belangrijke risico’s we moeten focussen. De risicoanalyse is uitgevoerd om inzichtelijk te maken wat de belangrijkste risico’s voor de gemeente Almelo zijn, dit geeft ons een kompas om de juiste richting te bepalen. Dit hebben we gedaan door te kijken naar de landelijke beelden, de gegevens die verzameld zijn van meer dan 100 gemeenten en aanvullend gesprekken met diverse betrokkenen uit de ambtelijke organisatie. Dit zorgt voor een combinatie van risico’s met financiële effecten en maatschappelijke effecten, bekeken vanuit het perspectief van de burger én vanuit de gemeente. Op deze risico’s zetten we de komende periode actieve beheersing. Dit doen we door voor elk risico de effecten (financieel en maatschappelijk), de kans van optreden en beheersmaatregelen in beeld te gaan brengen. Dit blijven we doorlopend doen, omdat de situatie dynamisch is en daarom ook om een flexibele aanpak vraagt. We gebruiken daarbij de meest actuele informatie, daarmee wordt het beeld op de gevolgen van deze crisis steeds scherper.

Risicoanalyse

De risico’s zijn in te delen in een drietal categorieën; uitgaven, bedrijfsvoering en inkomsten. In de huidige situatie rondom de coronacrisis zien we in deze drie categorieën de grootste uitdagingen voor de gemeente Almelo.

Er is een analyse uitgevoerd, waarbij naar voren komt dat de grootste onzekerheid zit in de mogelijk hogere uitgaven van de gemeente. Maar ook met betrekking tot bedrijfsvoering en onzekerheden over inkomsten zijn belangrijke risico’s in beeld gebracht. In onderstaande paragraaf worden de belangrijkste risico’s nader toegelicht en in het model is de verdeling per categorie te zien.

De risico’s zijn in onderstaande grafiek opgenomen. Dit geeft een globaal beeld van de kansen van optreden en gevolgen van de diverse risico’s. Omdat de exacte effecten nog niet altijd meetbaar en inzichtelijk zijn, geeft de grafiek een impressie weer.

Uitgaven
De coronacrisis heeft als effect dat ontwikkelingen zeer snel gaan en er binnen de organisatie adaptievermogen en wendbaarheid verwacht wordt. De vele ontwikkelingen hebben allen als kenmerk dat er sprake is van een grote onzekerheidsfactor. De huidige crisis zorgt voor een toenemende mate van onzekerheid met betrekking tot de uitgaven van de gemeente. Dit komt doordat de duur van de crisis niet te voorzien is en dit in grote mate de effecten op de gemeente Almelo bepaalt.

Sterkte instroom en vertraagde uitstroom bijstandsgerechtigden (BUIG)
Door de maatregelen die gepaard zijn gegaan met de intelligente lockdown die half maart is ingesteld, werden twee ontwikkelingen snel zichtbaar. Enerzijds kwamen veel kleine zelfstandigen (waaronder ZZP’ers) zonder werk en inkomsten te zitten. Anderzijds zien we dat inwoners die recentelijk naar werk bemiddeld zijn weer terug komen, omdat zij via een uitzendbureau of met tijdelijk contract werkten. Ook is er een toename zichtbaar van mensen die een WW-uitkering aanvragen bij het UWV.

De verwachting is dat de intelligente lockdown zal resulteren in een recessie, waarbij de instroom sterker zal zijn en de uitstroom vertraagd wordt. De kans dat dit risico optreedt is hoog, we zien de eerste effecten hiervan al optreden. De omvang van de gevolgen zijn niet bekend, er is daarom een scenarioanalyse uitgevoerd waarbij de mogelijke effecten in beeld zijn gebracht en in de voorjaarsrapportage is verwerkt. Deze scenarioanalyse is een dynamisch document en zal op basis van de actuele informatie regelmatig worden geactualiseerd.

Uitgestelde zorgvraag
In de afgelopen periode is de reguliere zorgvraag sterk afgenomen, dit geldt ook voor bijv. de doorverwijzingen naar jeugd-ggz en zorgvragen van ouderen. Door deze dalende zorgvraag kan de problematiek verergeren en escaleren, waardoor er op termijn intensievere zorg nodig zal zijn. Anderzijds kan het effect zijn dat een deel van de inwoners zelf de problemen oplost en geen beroep zal doen op professionele zorg.

Binnen de gemeente is monitoring ingesteld op de ontwikkeling binnen de zorgvraag. De omvang van uitgestelde zorg is op dit moment niet inzichtelijk en de effecten zijn daardoor niet te voorspellen.

Maatschappelijke onrust
Uit de analyse blijkt dat op dit moment al de effecten zichtbaar zijn van een verminderde veiligheid in wijken. Er wordt meer overlast gesignaleerd, wat effecten heeft op de sociale veiligheid. De overlast wordt op dit moment grotendeels veroorzaakt door jeugd. Het aantal meldingen van personen met verward gedrag neemt op landelijk niveau toe en zal mogelijk in combinatie met een verwachte recessie ook lokaal toenemen. Door de hoge druk op handhaven van de openbare orde is er te weinig inzet om ook de sociale overlast aan te pakken, wat het risico op maatschappelijk onrust verhoogt. Om dit te voorkomen wordt dit integraal aangepakt, door de inzet van wijkcoaches en meer capaciteit in de opvang, hulp en zorg.

In de afgelopen periode hebben we te maken gekregen met diverse noodmaatregelen waarbij in toenemende mate een beroep gedaan wordt op het handhaven de openbare orde. De duur van de noodverordening vormt een toenemend risico op de continuïteit van handhaving. De maatregelen worden versoepeld en bij elke wijziging moet inzet gecoördineerd worden. De duur van de noodmaatregelen zorgen voor onrust bij de burger, in de maatschappij is merkbaar dat men behoefte heeft aan perspectief. Zonder perspectief neemt draagvlak voor de noodmaatregelen af en daarmee ook de gedragenheid voor handhaving.

Faillissementen subsidierelaties, contractpartijen en maatschappelijke instellingen
Voor dit risico maken we onderscheid in drie categorieën partijen:

1. Subsidierelaties

Door de intelligente lockdown is een aantal organisaties gedwongen de deuren te sluiten, met als gevolg dat zij geen inkomsten meer hebben. De eerste signalen zijn dat er organisaties in financiële moeilijkheden gaan komen. Het risico is dat de gemeente Almelo aanvullende subsidie zal moeten verstrekken om deze organisaties overeind te houden. Op dit moment is niet in te schatten om hoeveel partijen dit gaat, omdat een klein deel zich op dit moment meldt voor hulp bij de gemeente.

2. Verbonden partijen

Voor onze verbonden partijen is het risico op faillissement zeer laag. Enerzijds doordat het grootste deel van de verbonden partijen hun werkzaamheden hebben kunnen voortzetten en anderzijds doordat aangesloten partijen in geval van nood terug kunnen vallen op hun deelnemers of aandeelhouders. Dit heeft dan als gevolg dat de bijdrage van de gemeente Almelo omhoog zal gaan.

3. Contractpartijen

Er zijn partijen waar wij leveringen en diensten afnemen om de gemeentelijke taken uit te voeren. In sommige gevallen, zoals bij ICT-systemen, zijn we als gemeente zeer afhankelijk van hun dienstverlening. Het risico op faillissement van bedrijven die volledig operationeel zijn is beperkt, er zijn op dit moment geen signalen dat de continuïteit hierdoor in het gedrang komt.

Bedrijfsvoering
Niet alleen in de stad zijn risico’s te signaleren, ook binnen de bedrijfsvoering van de gemeente Almelo zorgt de coronacrisis voor risico’s. De coronacrisis heeft er toe geleid dat het werken voor de gemeente Almelo qua werkplekconcept niet meer hetzelfde zal zijn als voorgaande jaren. Het concept om flexibel in de gemeentelijke panden te kunnen werken qua type werkzaamheden, wijze van samenwerking en afstemming, aanwezigheid in het gebouw en hiermee gepaard gaande faciliteiten als werkplekken en devices zal hoogstwaarschijnlijk een andere vorm gaan krijgen. Het flex-concept blijft bestaan maar thuiswerken zal meer en meer gewoongoed worden. Dat is gebaseerd op onder andere veiligheid en gezondheid, effectiviteit en effectief samenwerken, werk/privé in balans. Dit heeft consequenties voor het werkplekbeheer van medewerkers (op kantoor en thuis) en voor de invulling en gebruik van het gebouw. De mogelijkheden en effecten zullen de komende tijd nader in beeld worden gebracht en eventuele financiële consequenties bij de Begroting 2021 worden ingebracht.

Verminderde inzet personeel
Voor alle teams binnen de gemeente geldt dat de continuïteit van het werk een risico vormt door het coronavirus. Wanneer medewerkers ziek worden, kan het werk niet worden uitgevoerd en zal er een risico bestaan op het uitvallen van cruciale functies en activiteiten. Dit kan mogelijk resulteren in extra kosten voor inhuur, noodoplossingen of het niet voldoen aan wettelijke termijnen.

In de huidige fase van de coronacrisis lijkt de kans op dit risico afgenomen te zijn in de afgelopen weken. Echter is het van belang om ook bij een eventuele tweede of derde golf van het virus de bedrijfscontinuïteit te blijven borgen. Er is een continuïteitsplan opgesteld, waarin de cruciale functies in beeld zijn gebracht en waarin ook de beheersing is uitgewerkt. Dit wordt continue gemonitord en geactualiseerd op basis van de meest recente informatie.

Inkomsten
Net als bij uitgaven geldt ook voor de inkomsten een grote mate van onzekerheid.

Verstrekte leningen en garantstellingen
De gemeente Almelo heeft aan diverse partijen geldleningen verstrekt of waarborgen verleend. Totaal gaat het ultimo 2019 om circa 30 miljoen euro aan geldleningen en 494 miljoen euro aan garantstellingen. Met betrekking tot de verstrekte geldleningen aan IGM (circa 12 miljoen euro) en Heracles (circa 7,5 miljoen euro) vindt een regelmatige beoordeling van de liquiditeit en solvabiliteit van deze partijen plaats. Op dit moment zijn er geen signalen dat er partijen zijn die de leningen niet terug kunnen betalen. Echter kan de crisis ervoor zorgen dat er op termijn wel financiële problemen ontstaan. Aan het verstrekken van leningen of garantstellingen zijn in een aantal gevallen extra zekerheden gesteld in de vorm van aanvullende waarborgen of onderpand (b.v. eerste recht van hypotheek). Het risico met betrekking tot garantstellingen is beperkt, omdat de garantstellingen bij een groot aantal partijen uitstaan. Hierdoor is er sprake van een grote spreiding van het risico.

Uit een eerste analyse blijkt dat de kans op optreden van dit risico niet hoog is, maar indien het zich voordoet kunnen de gevolgen groot zijn. Er wordt daarom op korte termijn een uitgebreidere risicoanalyse op dit risico uitgevoerd, waarbij in beeld gebracht wordt wat de mogelijke kansen en effecten zijn.

Inkomstenderving
Bij inkomstenderving maken we onderscheid tussen twee categorieën:

1. Inkomsten Rijk

De maatregelen met betrekking tot de coronacrisis zorgen binnen de gemeente voor extra uitgaven. Op dit moment is er onzekerheid met betrekking tot de vergoeding van deze kosten door het Rijk. De kans dat er kosten vergoed gaan worden is groot, echter is de vraag of dit alle gemaakte kosten zal betreffen. Daarnaast speelt de onzekerheid van de effecten van de herverdelingssystematiek mee. Deze beide ontwikkelingen kunnen een negatief effect hebben op de financiële positie van de gemeente Almelo.

2. Derving van diverse inkomsten

Voor een aantal leges en belastingen is een afname te zien, zoals bij toeristenbelasting en parkeergelden. Indien hier aanleiding toe is, zullen de verwachte bijdrages uit deze inkomsten moeten worden bijgesteld. Op dit moment is het beeld dat voor de bronnen zoals bouwleges, huur en een groot deel van de belastingen de inkomsten relatief stabiel zullen blijven.