Financieel meerjarenperspectief

Ontwikkelingen
In deze paragraaf staat het financieel meerjarenperspectief 2021-2024 centraal. Maar voordat we daar dieper op ingaan, bespreken we eerst de landelijke- en gemeentelijke ontwikkelingen in het financiële domein.

De coronacrisis: Nederland in recessie
Van slecht tot dramatisch. Zo laten de vier scenario's die het Centraal Planbureau (CPB) heeft doorgerekend voor de Nederlandse economie zich het best samenvatten. Ook gemeenten ontsnappen niet aan de crisis. We hebben daarvoor in hoofdstuk 2 een zogenoemde coronaspiegel opgesteld. De coronaspiegel geeft inzicht in de maatschappelijke- en financieel economische effecten van de crisis en de risico's.

In het vervolg van deze paragraaf laten we financiële effecten van de coronacrisis op de gemeentefinanciën buiten beschouwing. De coronaspiegel biedt inzicht waar de effecten zich gaan voordoen, maar de lange termijn effecten zijn onvoldoende zeker om op te worden genomen in het financieel meerjarenperspectief. We zullen de reguliere planning- en controlcyclus gebruiken om de raad nader te informeren over de coronacrisis.

Herijking gemeentefonds vertraagd naar 1 januari 2022
Medio 2018 is het Rijk samen met de gemeenten een traject gestart om de financiële verhoudingen te evalueren en waar nodig te heroverwegen. Begin 2020 zijn de onderzoeksrapporten met daarin de eerste uitkomsten opgeleverd. Hieruit blijkt dat het nieuwe verdeelmodel voor het sociaal domein een verbetering is ten opzichte van het huidige verdeelmodel. Het model verklaart zo goed mogelijk de kostenverschillen tussen gemeenten. Dat neemt niet weg dat voor sommige gemeenten sprake is van forse verschillen tussen de toegekende middelen in het nieuwe verdeelmodel aan de ene kant en de kosten aan de andere kant. Voordat tot invoering kan worden overgegaan moet voor deze gemeenten eerst verder gekeken worden wat de achtergrond is van deze verschillen en hoe hiermee bij de invoering moet worden omgegaan.
Op basis van conclusies uit de onderzoeksrapporten heeft de minister van BZK besloten om de invoering van de nieuwe verdeelmodellen met een jaar uit te stellen tot 1 januari 2022 en eerst aanvullend onderzoek af te wachten. Het definitieve voorstel met daarin de financiële effecten voor de afzonderlijke gemeenten wordt nu eind 2020 verwacht.

Het jaar 2019 is financieel goed afgesloten
Eind december 2019 ontving de raad de brief van de financieel toezichthouder met daarin de mededeling dat Almelo vanaf 2020 onder het reguliere repressieve toezicht staat. Na jaren van preventief toezicht en werken aan het financieel herstel concludeert de toezichthouder dat het negatieve eigen vermogen is aangezuiverd.
Het financiële resultaat in de jaarverantwoording 2019 komt uit op 3,32 miljoen euro voordelig.

Financieel meerjarenperspectief 2021 t/m 2024 verbetert verder
Hieronder presenteren we het financieel meerjarenperspectief 2021 t/m 2024. Dit perspectief wordt in een aantal stappen opgebouwd. De eerste stap en tevens het uitgangspunt is het vastgestelde perspectief uit de programmabegroting 2020 (RAAD-5632). De tweede stap is het verwerken van reeds bekende mutaties, zoals de septembercirculaire 2019 van het gemeentefonds. In de derde stap worden de nieuwe ontwikkelingen weergegeven. Tot slot bespreken we de risico's en onzekerheden.

Schommelingen in het perspectief nemen toe

Het hieronder gepresenteerde financieel meerjarenperspectief is globaal, maar richtinggevend. We constateren dat sinds de decentralisaties in het sociaal domein, en de daarbij behorende open einderegelingen, de schommelingen in het perspectief toenemen. Bovendien is de omvang van de gemeentelijke begroting de afgelopen jaren gestegen en is deze afhankelijker geworden van de ontwikkelingen van het gemeentefonds.

Financieel meerjarenperspectief hoofdlijnen
Het vertrekpunt, de programmabegroting 2020, liet een mooi perspectief zien met oplopende saldi tot 2,4 miljoen euro in 2023 en 2024. De septembercirculaire 2019 draagt bij aan een verdere verbetering van het financieel perspectief. De belangrijkste nieuwe ontwikkelingen zijn gerelateerd aan het herstel van het eigen vermogen en aan het sociaal domein. Tot slot wordt bij de risico's en onzekerheden het structurele effect van de jaarverantwoording 2019 geraamd op 1,95 miljoen euro nadelig. Hoewel met veel onzekerheden omkleed verbetert het perspectief verder tot ruim 3 miljoen euro voordelig vanaf 2022.

Voordelige resultaten uit de programmabegroting 2020
Bij de programmabegroting 2020 is voor de laatste keer het financieel meerjarenperspectief gepresenteerd. Dit financieel perspectief liet voor de jaren 2020 t/m 2023 voordelige resultaten zien. In 2020 een bedrag van 30.000 euro oplopend naar 2,4 miljoen euro voordelig in 2023. Een belangrijke randvoorwaarde is dat de totale bezuinigingsopgave, zoals weergegeven in de paragraaf bedrijfsvoering van de begroting 2020, wordt gerealiseerd.

Bestaande ontwikkelingen
Septembercirculaire 2019 gemeentefonds

Na het opstellen van de programmabegroting 2020 is de septembercirculaire 2019 van het gemeentefonds gepubliceerd (RAAD-5686). In de septembercirculaire is het accres gewijzigd. Het netto effect, waarbij rekening wordt gehouden met de reserveringen, is voor de jaren 2021 t/m 2023 positief.

Toevoegen jaarschijf 2024
De nieuwe jaarschijf 2024 wordt toegevoegd aan het financieel meerjarenperspectief. De basis voor de jaarschijf 2024 is de jaarschijf 2023 uit de programmabegroting 2020.

Zwembad (RAAD-5718)
Het college heeft ingestemd met het opstarten van de ontwerpfase voor de bouw van een nieuw
zwembad op de locatie Sportpark. Het financiële kader is om het nieuwe zwembad budgetneutraal te realiseren ten opzicht van het huidige zwembad met inachtneming dat de vrijval van de kapitaallasten reeds in de begroting is verwerkt. Met het nieuwe zwembad zal ook worden bespaard op de jaarlijkse exploitatielasten.

Verkabeling hoogspanningsleidingen (RAAD-6078 )
Het college stelt de raad voor om te kiezen voor variant 4, waarbij de verkabeling om de stad heen zal gaan. Hierdoor zal een meer toekomstbestendige oplossing ontstaan die ook minder (tijdelijke) overlast in de stad veroorzaakt. Deze variant vraagt wel een jaar langere uitvoeringstermijn. De verwachte kapitaallasten vanaf 2025 zijn ongeveer 65.000 euro in het eerste jaar, waarna de kapitaalslasten jaarlijks afnemen.

Vervoersvoorzieningen
Het nieuwe Twentse vervoersmodel leidt tot een toename van vervoersbewegingen bij leerlingenvervoer. Het aantal leerlingen dat gebruikmaakt van het leerlingenvervoer is vanaf september 2019 met 13% gestegen. Daarnaast zijn de prijzen meer gestegen dan de prijsindex waarmee in de begroting rekening is gehouden.

Special Olympics (BW-7150 )
Twente heeft de ambitie geformuleerd om in 2022 de Special Olympics te organiseren. De 14 Twentse gemeenten besloten hiervoor een bidbook in te dienen. De Almelose bijdrage voor de Special Olympics wordt begroot op 57.500 euro.

Speelvoorzieningen/sporttoestellen
De beantwoording van de motie is vertraagd. In de afgelopen periode is veel aandacht uitgegaan naar de implementatie van de Nota kapitaalgoederen en de beheerplannen. De uitwerking wordt nu betrokken bij de besluitvorming over de programmabegroting 2021 en de motie zal in juni/juli van dit jaar worden afgehandeld. Bij de uitwerking wordt ook afstemming gezocht met de actuele doelstellingen uit de 'Visie op sport en bewegen - 2020'. In deze visie is als uitgangspunt opgenomen dat we spelen en bewegen in de openbare ruimte stimuleren en faciliteren door het plaatsen van geschikte attributen. Het college wil fors investeren in sporttoestellen (500.000 euro) en de vervanging van speeltoestellen (375.000 euro). De bijhorende onderhouds- en kapitaallasten zijn verwerkt in het meerjarenperspectief.

Nieuwe ontwikkelingen
Mensenhandel en uitbuiting
Wij zetten in op een intensievere samenwerking tussen de domeinen Veiligheid en Zorg. Zoals verwoord binnen programma Veiligheid zal er in het kader van de versteviging van de samenwerking tussen Zorg en Veiligheid een voorstel komen om vorm en inhoud te geven aan de preventieve kant van de aanpak van mensenhandel en uitbuiting. Dit met de focus op voorlichting en handelingsperspectief voor zorgprofessionals en het inrichten van een meldingssysteem. Voor deze preventieve aanpak wil het college een incidenteel budget van 50.000 euro per jaar voor de jaren 2021 en 2022 beschikbaar stellen.

Rente sociale leningen Stadsbank
Het voorstel is om het rentepercentage te verlagen met 5%-punt zodat de gevraagde rente 5,6% wordt in plaats van 10,6%. De kosten van deze renteverlaging zijn circa 27.500 euro per jaar. Het exacte totale bedrag hangt af van meerdere factoren en kan dus afwijken.

Verhogen opleidingsbudget
Om de ontwikkeling en daarmee verandering van de organisatie blijvend te versterken stellen we voor om het opleiding- en ontwikkelbudget te verhogen tot op het niveau van het landelijk gemiddelde. Dit betekent dat het budget met 250.000 euro structureel wordt verhoogd tot 1,8% van de gemeentelijke loonsom.

Erfpacht Urenco (BW-7763)
De gemeente heeft in 1994 besloten tot uitgifte van grond aan Urenco. Op basis van de bij dit besluit behorende voorwaarden dient de rente eens in de 25 jaar te worden herzien. De huidige rentestand is fors lager dan de rentestand in 1994, waardoor ook de rentevergoeding daalt. Dit resulteert in een structureel nadeel van ongeveer 90.000 euro.

Gebiedsontwikkeling Stadskade
De gemeente is met HMO de Samenwerkingsovereenkomst Initiatieffase Stadskade Almelo aangegaan om te komen tot een integraal ontwikkelingsplan voor het deelgebied Stadskade. Eventuele uitvoering is voorzien vanaf 2021, waardoor niet eerder dan in 2022 de eerste kapitaallasten op de begroting zullen worden gebracht.

Borgstellingsvergoeding Twence
Voor de borgstelling op een geldlening van Twence ontvangt de gemeente een vergoeding. Naar verwachting zal Twence de resterende lening in 2020 aflossen, waardoor de borgstellingsvergoeding vanaf 2021 komt te vervallen.

Huisvesting uitvoering fysiek
In de programmabegroting 2020 is een onderzoek aangekondigd naar de gemeentelijke huisvesting. Dit onderzoek is nog niet afgerond, waardoor de financiële gevolgen nog niet bekend zijn.

Spaarbedrag financieel herstelplan

Op basis van de jaarverantwoording 2019 is de verwachting dat medio 2021 het weerstandsvermogen de huidige streefwaarde bereikt. Nu het herstel van het eigen vermogen in zicht is en de gemeente weer onder het reguliere repressieve toezicht staat, kan het financieel herstelplan eind 2021 worden beëindigd. Het jaarlijkse spaarbedrag van 2,59 miljoen euro kan daarmee vanaf 2022 vrijvallen.

Spaarbedrag 'vergroten weerstandsvermogen'

Met de realisatie van het financieel herstelplan is het weerstandsvermogen gerelateerd aan de risico's op het minimale peil. Bij de actualisatie van de Kadernota weerstandsvermogen en risicobeheersing dit jaar zal het college een nieuwe streefwaarde voor het weerstandsvermogen aan de raad voorstellen.

Extra middelen jeugdhulp

Almelo ontvangt van het Rijk in de periode 2019 t/m 2021 ongeveer 1,8 miljoen tot 2,4 miljoen euro per jaar extra middelen jeugdhulp. Het Rijk geeft aan dat gemeenten deze middelen als structureel mogen beschouwen, maar laat besluitvorming over het structurele karakter aan een nieuw kabinet. De gemeente had in de programmabegroting 2020 gekozen de extra middelen jeugdhulp niet structureel op te nemen. Het argument toen was dat de toezegging van het Rijk onvoldoende hard was. Inmiddels hebben de financieel toezichthouders bij de beoordeling van de gemeentelijke begrotingen ingestemd met de structurele opname. De Perspectiefnota 2020 is een nieuw afwegingsmoment. Het college neemt de extra middelen jeugdhulp nu op in het financieel meerjarenperspectief.

Verlagen besparingen Wmo en Jeugd
Door het opnemen van de extra middelen jeugdhulp worden de rijksmiddelen sociaal domein verhoogd. Hierdoor kan de besparing op Wmo en Jeugd, die gerelateerd is aan de rijksmiddelen, met hetzelfde bedrag worden verlaagd.

Verlagen en versnellen besparing op subsidies (RAAD-6095)
Met het vaststellen van de programmabegroting 2020 heeft de raad het college opdracht gegeven om oplopend 2 miljoen euro te besparen op subsidies. Na een intensief traject met onze subsidierelaties zien we een besparingsruimte van maximaal 1,7 miljoen euro structureel. Dit betekent dat 0,3 miljoen euro structureel niet kan worden ingevuld. Om op korte termijn het effect op de gemeentefinanciën te beperken kiest het college ervoor om de besparing te versnellen door in 2021 voor een bedrag van 1,7 miljoen te besparen in plaats van de oorspronkelijke 1 miljoen euro.

Meicirculaire 2020 gemeentefonds - netto effect
Het Rijk heeft de meicirculaire 2020 gepubliceerd. Het netto effect, waarbij rekening wordt gehouden met de reserveringen is voor alle jaren voordelig. Oplopend van 680.000 euro in 2021 tot ruim 1,5 miljoen euro in 2022.

Korte toelichting op belangrijkste mutaties:

• Inburgering (IU). Per 1 juli 2021 treedt de Wet Inburgering in werking. Zowel de incidentele bijdrage in de invoeringskosten (2020) als de structurele bijdrage in de uitvoeringskosten wordt verstrekt via een integratie-uitkering.

• Brede aanpak dak- en thuisloosheid (DU). Het kabinet wil dak- en thuisloosheid zoveel mogelijk voorkomen en ervoor zorgen dat niemand op straat hoeft te slapen. Het kabinet stelt voor de aanpak van dak- en thuisloosheid een financiële impuls beschikbaar. Voor Almelo betekent dit een bijdrage van 236.000 euro in 2020 en 2021.
• Beschermd wonen: De integratie-uitkering Beschermd wonen wordt vanaf 2021 structureel vanwege de openstelling van de Wet langdurige zorg (WLZ) voor mensen met een psychische stoornis. Cliënten met een psychische stoornis die een Wlz-indicatie krijgen, ontvangen vanaf 2021 de zorg vanuit de Wlz in plaats van de Wmo.

Correctie effect meicirculaire 2020 in jaarverantwoording 2019
Als onderdeel van het structurele effect uit jaarverantwoording 2019, zoals opgenomen in bovenstaande tabel, is een structureel voordeel in het gemeentefonds geraamd van 700.000 euro per jaar. Om te voorkomen het voordelige effect tweemaal wordt ingeboekt, één keer onder de post ‘Jaarverantwoording 2019 - structureel effect’ en nog één keer onder de post ‘Meicirculaire 2020 gemeentefonds - netto effect’, wordt dit gecorrigeerd door een structureel nadeel op te nemen van 700.000 euro.

Risico's en onzekerheden

Structurele effecten Jaarverantwoording 2019

Het gerealiseerde resultaat in de jaarverantwoording 2019 is 3,32 miljoen euro voordelig. Dit resultaat bestaat zowel uit incidentele als structurele posten. Om inzicht te krijgen in het structurele resultaat van de jaarverantwoording, worden de grootste incidentele posten geschrapt uit het gerealiseerde resultaat. Door het schrappen van deze incidentele posten verslechtert het resultaat met in totaal 5,26 miljoen euro. Het structurele resultaat komt daarmee uit op 1,95 miljoen euro nadelig. Het nadelige structurele resultaat wordt verklaard door de overschrijding op dejeugdzorg.

Herijking gemeentefonds

De invoering van het nieuwe verdeelmodel wordt een jaar uitgesteld en geldt nu vanaf 2022. De definitieve besluitvorming in de Tweede Kamer is eind 2020 voorzien.  

Ingroeipad Nota kapitaal goederen

Medio 2019 heeft de raad de Nota kapitaalgoederen openbare ruimte 2019-2022 vastgesteld (RAAD-5470). De nota wordt eind 2020 geactualiseerd. Bij de actualisatie zal ook worden bekeken hoe de benodigde en beschikbare middelen zich tot elkaar verhouden. Op basis daarvan zal worden bepaald óf en in welk tempo gespaard zal moeten worden.

Effecten coronacrisis

In de coronaspiegel is nader ingegaan op de maatschappelijke en financiële effecten van de coronacrisis.