Samenvatting

Tot de uitbraak van het coronavirus en de daaropvolgende aanpak lagen de programma’s op koers zoals blijkt uit de midterm review . Vanaf medio maart ervaren we de effecten van het coronavirus en de maatregelen die zijn genomen. Onzeker is hoe groot de economische schade zal zijn en wat de impact op de langere termijn zal zijn. Om de negatieve effecten te dempen en kansen te benutten zijn er per programma concrete handelingsperspectieven voor Almelo geformuleerd. Door samenwerking met partijen en te blijven monitoren blijven we alert en proactief opereren. Naast een landelijke revival voor wijken willen we in lijn met onze visie voor “Stad en Resultaat” onze eigen wijksturing verder doorontwikkelen. We houden vast aan financiële en inhoudelijke ambities. We zien ook de noodzaak om vanaf nu de incidentele budgetten voor jeugdzorg en wmo structureel in te zetten. De vertraging van de herverdeling van het gemeentefonds vraagt om aandacht; juist omdat met die herverdeling de positie van gemeenten zoals Almelo recht zou worden gedaan.

Wijksturing: betrokkenheid voorop
Wijksturing gaat over inwoners die zelf bijdragen aan hun eigen wijk, vanuit hun eigen belevingswereld. Welke kwesties spelen in de wijk als het gaat om leefbaarheid? Wat is er wél mogelijk? Met aandacht proberen we inwoners te bewegen tot concrete acties, samen met gemeente en professionele partners in de wijk. Als bekende gezichten in de wijk brengen de wijkregisseurs in beeld wat de opgaven zijn en helpen bij het vertalen daarvan in projecten en beleidsopgaven. Wijksturing is één van de leidende sturingsprincipes uit “Voor Stad en Resultaat.” Hiermee wil Almelo de betrokkenheid van inwoners en ondernemers vergroten, hun belang meer voorop stellen en daarnaar handelen. Daarbij ligt de prioriteit op leefomgeving en veiligheid. Wijkregisseurs gaan meesturen op de uitvoering om op die manier de optimale mix te vinden tussen technische noodzaak, maatschappelijke waarde en het voorkomen van afglijden van wijken. Per wijk worden wijkopgaven gemaakt waarin de activiteiten worden beschreven. Uiteraard blijven wijkregisseurs ook de natuurlijke verbinder voor inwonersinitiatieven en partner in de communicatie van gemeentelijke projecten. Het college zal voor de raadsbehandeling van de Perspectiefnota de nadere spelregels voor de budgetten vaststellen zoals de raad in een amendement heeft verzocht.

Zorg: programmatische aanpak werkt; blijvend lobbyen voor kostendekkende Rijksbijdrage
Sinds 2019 werken we aan realisatie van onze vier strategische doelen. Dat doen we via een veelheid aan projecten en maatregelen. De beschreven projecten dragen bij aan realisatie van onze doelen om de zelfredzaamheid van onze inwoners te bevorderen, talenten te ontwikkelen en waar nodig duurzaam goede zorg te kunnen leveren. Eén van de vier doelen, namelijk het beter uitkomen met Rijksmiddelen, hebben wij uitgewerkt in twee maatregelenplannen. Daarin ligt het accent op het invullen van onze taakstellingen, zoals vastgesteld in de programmabegroting 2019. We zien dat de programmatische aanpak ertoe leidt dat zelfredzaamheid, talentontwikkeling en zorg steeds meer integraal onderdeel worden van alle werkvelden. En dat we daarbij zowel oog hebben voor een goede start voor kinderen en jongeren als voor kwetsbare ouderen.

We hebben samen met vele partners de afgelopen twee jaar ingezet op vele activiteiten. Sommigen leiden direct tot zichtbare opbrengsten en anderen vragen een langere adem. Op basis van permanente monitoring van de activiteiten en van trends en ontwikkelingen in de zorgvraag én in de samenleving sturen we permanent bij. Zo werken we aan het beperken van de zorgvraag en de daarmee gemoeide zorgkosten en versterken we de draagkracht in de stad en in onze bevolking. Tegelijkertijd zien we dat de autonome zorgvraag in de samenleving nog steeds stijgt, dat de inkomsten vanuit het Rijk niet kostendekkend zijn en dat het Rijk met allerlei besluiten onze zorgkosten negatief beïnvloedt. Daardoor staan de netto-opbrengsten van al onze inspanningen nog steeds onder druk.

We kunnen concluderen dat we op koers liggen met onze taakstelling, maar tegelijkertijd is er sprake van groeiende tekorten op deelbudgetten binnen onze begroting. We moeten dan ook volop blijven inzetten op al onze activiteiten en op een lobby om te komen tot een kostendekkende Rijksbijdrage voor onze taken in het sociaal domein.

Economie & Participatie: diversiteit en proactief handelen
Tot aan maart 2020 ligt het programma Economie & Participatie op koers richting de gestelde doelen en bijbehorende indicatoren. Investeren in onze stad loont: investeren in het vestigingsklimaat, investeren in Almeloërs en investeren in de samenwerking met partners resulteerde in een groei van de werkgelegenheid en een daling in de werkloosheid. Vanaf medio maart ervaren we de effecten van de coronacrisis en de maatregelen die zijn genomen. Onzeker is nog hoe lang dit gaat duren, hoe groot de economische schade zal zijn en welke impact er op de langere termijn zal zijn. De verwachting is dat het aantal faillissementen toeneemt, de economische groei ombuigt naar een krimp en het aantal bijstandsgerechtigden stijgt. We zien kansen om –halverwege dit programma – te blijven inzetten op de uitvoering van onze projecten en beleid met een aantal nieuwe accenten als het gaat om het continu arbeidsfit houden van bijstandsgerechtigden, het beperken van nieuwe instroom in de bijstand van buiten Almelo, het kunnen blijven aanbieden van aantrekkelijke bedrijfsterreinen en het profileren van het mooie economische klimaat en bedrijven van Almelo.

We zien ook de kracht en diversiteit van de Almelose en regionale economie. De vrijetijdseconomie (horeca en evenementen) en de retail is en wordt hard geraakt maar probeert op creatieve manieren weer op te starten binnen de gestelde kaders. Onze industrie draait veelal nog volop door en in de logistiek zien we groei in het onlineshoppen terwijl het internationale transport sterk is afgenomen. We proberen onze ondernemers, klein en groot, zo goed mogelijk te ondersteunen door snel in te spelen op vragen en zelf proactief contact te houden en te leggen. We zijn actief naar nieuwe aanvragers van bijstand door hun waar mogelijk direct naar een nieuwe baan te begeleiden.

Ondanks onze inzet en die van onze partners, gaat de coronacrisis de doelen van het programma raken en het is onwaarschijnlijk dat we de geformuleerde streefwaarden op de indicatoren dit jaar kunnen realiseren. De omvang van de impact is nu nog moeilijk in te schatten. Hier komen we bij de behandeling van de begroting dit najaar op terug.

Binnenstad: inzet op sterkere en gezamenlijke sturing
Het programma binnenstad begint medio 2020 zijn vruchten af te werpen. Inwoners zijn positiever over de sfeer, evenementen, gastvrijheid, etc. De aantrekkelijkheid van het kernwinkelgebied is verbeterd en op enkele panden na in het kernwinkelgebied volledig in gebruik door winkels en horeca. Er worden verschillende maatregelen getroffen om de winkelleegstand in de overige delen te verminderen en de transformatie begint langzamerhand op gang te komen. Sinds een paar maanden is het rustig in de binnenstad. De horeca is slechts deels weer open, evenementen zijn afgelast en het aantal mensen in de winkelstraat is hard terug gelopen. De vraag is of mensen de binnenstad straks weer als vanouds gaan bezoeken. De verwachting is dat de leegstand in ieder geval gaat toenemen. We waren op de goede weg, maar de indicatoren van het programma binnenstad staan vanwege de coronacrisis onder druk. De mate waarin is nu nog niet weer te geven.

Met de inzet van nu reeds gedefinieerde acties en instrumenten zullen we ons terug moeten vechten. Dat vergt tijd. Dat vergt leiderschap. En dat vraagt een nog sterkere samenwerking tussen gemeente, ondernemers, cultuur en vastgoedeigenaren. Gezamenlijk moeten we meer dan ooit sturen op een compacter en aantrekkelijker winkelcentrum, transformatie aan de randen en het wegnemen van plancapaciteit op onwenselijke locaties.

Veiligheid: na opwaarts beeld nu ook het accent op verbinding tussen zorg en veiligheid
Samenvattend voor programma Veiligheid zijn er halverwege de programma looptijd (midterm) geen bijzondere effecten of ontwikkelingen op het niveau van ambities en strategische doelstellingen te benoemen, anders dan gesignaleerd in de jaarverantwoording 2019. Qua criminaliteitsbestrijding en versterking van het veiligheidsgevoel op wijk- en buurtniveau liggen wij op basis van wat wij nu zien ook voor de langere termijn op koers en zijn de opgaven onveranderd en vooralsnog niet beïnvloed door de coronacrisis. Als gevolg van de coronacrisis ligt de focus op het versneld tijdelijk versterken van gemeentelijk toezicht en handhaving (BOA’s) hetgeen als een positief effect kan worden aangemerkt.  

Uit de CBS Veiligheidsmonitor 2019 blijkt dat de veiligheidsbeleving in Almelo een gunstig beeld en een opwaartse trend vertoont. Het gevoel van veiligheid in wijk en buurt is toegenomen en dat geldt ook voor het vertrouwen in de gemeente.

Het deelprogramma Zorg en Veiligheid start medio 2020 op. In de eerste fase van het programma Veiligheid lag het focus op bestuurlijke interventies en repressie (aanpak ondermijnende criminaliteit). In het licht van de coronacrisis en de te verwachten effecten op de sociale veiligheid moet het accent komen te liggen op de verbinding tussen zorg en veiligheid. Dit om kwetsbare mensen de juiste hulp en zorg te kunnen bieden.

In het kader van de versteviging van de samenwerking tussen zorg en veiligheid komt er vanuit het sociaal domein een voorstel om vorm en inhoud te geven aan de preventieve aanpak van mensenhandel en uitbuiting.

Duurzaamheid: trotser op onze blauwgroene stad
Het programma Duurzaamheid ligt stevig op koers. Sterker nog; dit jaar zijn de einddoelstellingen meer functioneel groen en meer open water al gerealiseerd. Bij (onderhouds)projecten in de openbare ruimte is nu structureel aandacht voor functioneel groen en voorkomen van wateroverlast en droogte. Almeloërs herkennen dit en zijn een stuk trotser op hun blauwgroene stad.

De concept Regionale Energie Strategie (RES) Twente is vastgesteld, waarin onze Duurzame Energieladder als input is gebruikt voor het bod van Almelo. In de Duurzame Energieladder staat de visie op grootschalige en kleinschalige duurzame energieopwekking en weten initiatiefnemers wat de beleidskaders zijn. Deze aanpak van Almelo wordt alom gewaardeerd, zowel binnen de regio als landelijk. De warmtevisie is in concept gereed en we willen begin 2021 bij het Rijk middelen voor een proeftuin aanvragen voor het realiseren van een aardgasvrije wijk.
Het zonnepark Aadijk Almelo behoort tot de tien grootsten van Nederland. Op daken ligt al bijna 10 hectare aan zonnepanelen. En de eerste (kleine) windmolen in Twente staat in Almelo. Veel scholen hebben duurzaamheid opgenomen in hun lespakket en zijn zelf actief met verduurzamen van hun gebouw en vergroenen hun schoolplein. En tot nu toe zijn er tien duurzame initiatieven van inwoners geweest.

De coronacrisis leidt voor het programma Duurzaamheid niet tot grote vertragingen of grote risico’s. Alleen in het kader van participatie is er iets vertraging. Hiervoor wordt aan een (digitale) oplossing gewerkt. Wel kan door de huidige omstandigheden naar aanleiding van de coronacrisis het verduurzamen van gebouwen, plaatsen van zonnepanelen en aanschaf van elektrische auto’s (vooral) bij bedrijven een iets lagere prioriteit krijgen.

Omgevingswet: van stadsgesprek en anders werken op weg naar januari 2022
De uitvoering van het programma Omgevingswet ligt op koers. Voor de omgevingsvisie zijn ambities opgesteld, gebieden en thema’s benoemd. Er hebben diverse stadsgesprekken met stakeholders uit de stad en inwoners en bedrijven plaatsgevonden. Deze gesprekken komen voort uit het participatieproces zoals is vastgelegd in het participatieplan voor de omgevingsvisie. De opbrengsten van deze gesprekken dienen als bouwstenen voor de omgevingsvisie. In oktober wordt de omgevingsvisie door de gemeenteraad vastgesteld.

Parallel aan het traject van de omgevingsvisie is gestart met het omgevingsplan. Door middel van een pilot wordt gewerkt aan een omgevingsplan voor een beperkt gebied om ervaring op te doen wat er allemaal komt kijken bij het maken van een omgevingsplan. De invoering van de Omgevingswet kent diverse digitale verplichtingen. Om aanvragen vanuit het Digitaal Stelsel Omgevingswet te kunnen ontvangen is software aangeschaft zodat initiatiefnemers digitaal hun vergunning kunnen aanvragen. Daarnaast is plansoftware aangeschaft voor het publiceren van vastgesteld beleid. Het Rijk heeft bekend gemaakt dat de nieuwe datum voor de invoering van de Omgevingswet is vastgesteld op 1 januari 2022.

Op het gebied van de dienstverlening zijn we gestart met een pilot, de zogenaamde omgevingstafel, waarbij we samen met (externe) ketenpartners oefenen om te komen tot een werkwijze waarmee we binnen 8 weken een complexe vergunning kunnen afgeven. Voorafgaand aan de omgevingstafel komen initiatieven op de intaketafel waar de kansrijkheid van het initiatief wordt beoordeeld. De intaketafel is van start gegaan. Het anders werken loopt parallel aan de inhoudelijke opgaven doordat aan de inhoudelijke opgaven wordt gewerkt langs de uitgangspunten van de Omgevingswet.

Nieuwstraatkwartier: samen op weg naar een mooiere wijk
Het programma Nieuwstraatkwartier ligt op koers, de afgelopen jaren is er een basis gelegd. Het programma Nieuwstraatkwartier sluit aan bij wat er leeft in de wijk en zoekt de samenwerking met bewoners, ondernemers en (maatschappelijke) organisaties om er samen meer van te maken. In de praktijk zien we dat dit werkt. Behaalde resultaten inspireren bewoners en partners om ook met een voorstel te komen en bij de uitwerking zelf een actieve rol te pakken. Het gaat hierbij niet alleen om kleine initiatieven, ook om grote vraagstukken voor de wijk (of voor de stad). Het besluit over de regulering van kamerverhuur is daarvan een voorbeeld.

De aanpak kenmerkt zich door integraal en opgavegericht werken in tijdelijke coalities die focussen op een gezamenlijk doel. Fysiek en sociaal trekken samen op en dit heeft meerwaarde, zoals blijkt in de Nieuwstraat. Niet alleen de straat is opnieuw ingericht er is nu ook een ondernemersvereniging en een bewonersgroep die activiteiten organiseert. De aanpak van het programma Nieuwstraatkwartier appelleert aan eigenaarschap en de verbinding tussen partijen. Samen zijn we op weg naar een mooiere wijk.

Het programma Nieuwstraatkwartier werkt aan uiteenlopende opgaven. De afgelopen tijd waren de nieuw ingerichte Nieuwstraat en het bewonersinitiatief de Hagedoorn de blikvangers. Voor de komende tijd staan onder meer de activiteiten voor de energietransitie, veiligheid en handhaving en de sloop en nieuwbouw van de Witvoetenstraat en Gravenstraat op het programma.

In het Nieuwstraatkwartier startten en consolideerden de afgelopen jaren tal van initiatieven en interventies met succes. We kunnen nu voortbouwen op die basis en om die verder te versterken moet deze positieve lijn langjarig worden vastgehouden. Een lokale overheid die nabij is, wendbaar inspeelt op reële behoeften uit de wijk en luistert naar inspraak zijn ingrediënten die hebben bijgedragen aan de behaalde resultaten. Deze en andere geleerde lessen worden ingezet in de verdere implementatie van wijksturing.

Coronaspiegel en risicoanalyse: kansen en risico’s in beeld, actieve monitoring en sturing
Vanaf half maart wordt ons dagelijks leven bepaald door de aanpak van de coronacrisis.
Die aanpak heeft waarschijnlijk voor langere tijd effect op de gemeente en gemeentelijke
taken. In de coronaspiegel zijn per programma de trends en ontwikkelingen in beeld gebracht; is een eerste duiding toegevoegd en is benoemd hoe we de komende periode inzetten om negatieve effecten zoveel mogelijk te dempen en hoe we kansen willen stimuleren. Die handelingsperspectieven zien we als uitgangspunt zonder dat daarbij nieuwe mogelijkheden worden uitgesloten. Aanvullend op de coronaspiegel is een risicoanalyse uitgevoerd om op de belangrijkste risico’s te focussen. Op deze risico’s zetten we komende periode actieve beheersing. Dit blijven we doorlopend doen omdat de situatie dynamisch is en om een flexibele aanpak vraagt. We gebruiken daarbij de meest actuele informatie, daarmee wordt het beeld op de gevolgen van deze crisis steeds scherper.

Financieel meerjarenperspectief
Het vertrekpunt, de programmabegroting 2020, liet een positief beeld zien met oplopende saldi tot 2,4 miljoen euro in 2023 en 2024. Met de mutaties in de deze perspectiefnota verbetert het meerjarenperspectief verder tot ruim 3 miljoen euro voordelig vanaf 2022. Hiervoor is een belangrijke randvoorwaarde dat de totale bezuinigingsopgave van ruim 12 miljoen euro uit de programmabegroting 2020 wordt gerealiseerd. De mogelijke structurele effecten van de coronacrisis zijn niet verwerkt in het meerjarenperspectief. Deze effecten zijn nog te onzeker en bovendien is er nog geen volledige duidelijkheid over compensatie door het Rijk. We zullen de reguliere planning- en controlcyclus gebruiken om de raad nader te informeren over de coronacrisis. Ook het effect van de herijking van het gemeentefonds is niet verwerkt. Besluitvorming over de herijking is door het Rijk uitgesteld tot eind 2020.

De grootste mutatie in het meerjarenperspectief is de vrijval van het spaarbedrag voor het financieel herstelplan. Het college voorziet dat vanaf 2022 het spaarbedrag van 2,59 miljoen euro kan vrijvallen, omdat dan het weerstandsvermogen de huidige streefwaarde bereikt.

Almelo ontvangt van het Rijk in de periode 2019 t/m 2021 ongeveer 1,8 miljoen tot 2,4 miljoen euro per jaar extra middelen jeugdhulp. Het Rijk geeft aan dat gemeenten deze middelen als structureel mogen beschouwen, maar laat besluitvorming over het structurele karakter aan een nieuw kabinet. De gemeente had in de programmabegroting 2020 gekozen de extra middelen jeugdhulp niet structureel op te nemen. Het argument toen was dat de toezegging van het Rijk onvoldoende hard was. Inmiddels hebben de financieel toezichthouders bij de beoordeling van de gemeentelijke begrotingen ingestemd met de structurele opname. De Perspectiefnota 2020 is een nieuw afwegingsmoment. Het college neemt de extra middelen jeugdhulp nu op in het financieel meerjarenperspectief.

De besparing op subsidies wordt versneld en verlaagd. Met versnellen bedoelen wij dat in 2021 niet de oorspronkelijke 1 miljoen euro, maar dan al 1,7 miljoen euro zal worden bespaard. De oorspronkelijke structurele besparing van 2 miljoen euro, zal worden verlaagd naar 1,7 miljoen euro structureel vanaf 2022.

Het Rijk heeft de meicirculaire 2020 gepubliceerd. Het netto effect, waarbij rekening wordt gehouden met de reserveringen, is voor alle jaren voordelig. Oplopend van 680.000 euro in 2021 tot ruim 1,5 miljoen euro in 2022.